Fundacje kościelnych osób prawnych

Na mocy art. 26 Konkordatu, przyznaje się kościelnym osobom prawnym prawo do zakładania fundacji, do których stosuje się przepisy prawa polskiego. Aby móc właściwie zinterpretować ten artykuł, należy odnieść się do normatywnego pojęcia osoby prawnej, fundacji oraz ustanowienia pewnych wyjątków na rzecz kościelnych osób prawnych w ramach ich działalności związanej z fundacją. Jako przykład fundacji założonych przez kościelne osoby prawne można podać: Fundacja „Dzieło Nowego Tysiąclecia”, Fundacja Nadzieja dla Przyszłości, Fundacja Kościelna im. św. Maksymiliana Kolbe itd.


kościół
1. Osobowość prawna Kościoła Katolickiego
Kodeks cywilny, w art. 33, stanowi, że „Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną”. Kościelnymi osobami prawnymi są zarówno te jednostki organizacyjne, które uzyskały osobowość prawną zgodnie z przepisami ustaw szczególnych (w tym przypadku, będzie to ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 maja 1989), jak również podmioty, którym osobowość prawną przyznała władza kościelna na podstawie przepisów prawa kanonicznego (zgodnie z art. 4 Konkordatu). Kościelnymi osobami prawnymi ustanowionymi w ustawie o stosunku Państwa… jest: Konferencja Episkopatu Polski, metropolie, archidiecezje, diecezje, administratury apostolskie, parafie, kościoły rektoralne, Caritas Polska, Caritas diecezji, Papieskie Dzieła Misyjne, personalne jednostki organizacyjne Kościoła (m.in. instytuty życia konsekrowanego – zakony, seminaria duchowe diecezjalne, kapituły i inne).

Dalej osobowość prawna została ustawowo przyznana katolickim uczelniom, m.in.: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie i inne. Podmioty wymienione wyżej, poza Konferencją Episkopatu Polski, nabywają osobowość prawną wraz z utworzeniem ich przez władzę kościelną przy jednoczesnym poinformowaniu właściwego organu administracji państwowej (będzie to albo minister właściwy do spraw wyznań religijnych, albo wojewoda, jeżeli przepis prawa lub ratyfikowana umowa nie stanowią inaczej). Art. 10 ustawy o stosunku Państwa… stanowi, iż pozostałe jednostki organizacyjne Kościoła mogą uzyskać osobowość prawną na mocy rozporządzenia Ministra.
Podsumowując, co zostało wyżej wskazane, kościele osoby prawne mogą być tworzone przez władzę państwową lub władzę kościelną, co ma równorzędny charakter, i z pewnością jest swoistą cechą normatywnej regulacji sfery Kościoła Katolickiego w relacjach z Rzeczpospolitą Polską. Z kolei, dzięki nadanej osobowości prawnej kościelnym jednostkom organizacyjnym, mogą one nabywać, zbywać tytuły prawne do rzeczy ruchomych i nieruchomych, jak również uzyskiwać i zbywać prawa, a także zarządzać swoim majątkiem (zgodnie z art. 52 ustawy o stosunku Państwa…) – co z pewnością ma niebywałe znaczenie dla utworzenia i prowadzenia fundacji, o których będzie mowa dalej.

2. Fundacje zakładane przez kościelne osoby prawne
Komentowany art.

Jeśli potrzebne Ci następne miejsce, z którego będziesz uzyskiwać wiadomości, to zalecamy to omówienie (https://www.magdalenagrzeskowiak.pl/). Znajdziesz tam dużo tekstów na rozpatrywany tu wątek.

26 Konkordatu, mówiący o możliwości tworzenie fundacji przez kościelne osoby prawne, znajduje swoje wyrażenie i uszczegółowienie w art. 58 ustawy o stosunku Państwa…, która jest lex specialis względem Konkordatu. Przepis ten stanowi, że do fundacji zakładanych przez kościelne osoby prawne stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy dotyczące fundacji (a więc ustawę o fundacjach z dnia 06.04.1984 r.), przy jednoczesnym uwzględnieniu pewnych odmienności wynikających z art. 58 ust. 2-5 ustawy o stosunku Państwa.

W tym miejscu należy teraz przedstawić zasadnicze cechy fundacji zawarte w wyżej wymienionej ustawie, które stosuje się – przy uwzględnieniu pewnych różnic – do fundacji tworzonych przez kościelne osoby prawne. Przede wszystkim, warto zauważyć, że ustawodawca nie sformułował normatywnej pojęcia fundacji, a jedynie zdefiniował ją przez opis, który dotyczy celu tworzenie fundacji. Zgodnie z art. 1 ust. o fundacjach, „Fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych”. Lista tych celów nie ma charakteru katalogu zamkniętego, gdyż zostały podane jedynie przykłady, takie jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Jak można zauważyć, przykładowo wymieniono cele realizują dość szeroki zakres możliwych działań obejmowanych czynnościami fundacji. Jeżeli przyjrzymy się działającym obecnie fundacjom kościelnych osób prawnych, to widać, że wpisują się właśnie w te cele (pomoc i opieka społeczna, rozwój oświaty i wychowania, ochrona zdrowia itd.). Można także stwierdzić, że w przytoczonym artykule nie ma mowy o celu ściśle religijnym, dotyczącym rozwijania życia duchowego i propagowania kultury religii chrześcijańskiej, jednakże, jest możliwe zaklasyfikowanie takiego celu jako społecznie użytecznego.

Twórcą fundacji może być osoba fizyczna lub osoba prawna, zatem kościele osoby prawna jak najbardziej mają ustawowo przydaną zdolność do tworzenia fundacji. Fundacja jest ustanawiania przez podmiot zwany fundatorem, który swoje oświadczenie woli o jej utworzeniu musi złożyć w formie aktu notarialnego (chyba, że jest ustanowiona w testamencie). Fundator winiec wskazać tam cel fundacji oraz jej składniki majątkowe, na które mogą składać się: ruchomości i nieruchomości, pieniądze oraz papiery wartościowe, służące realizacji celu fundacji. Jak widać, wymienione enumeratywnie składniki majątkowe znajdują swoje odzwierciedlenie w przytaczanym przepisie, dotyczącym majątku kościelnej osoby prawnej. Fundator jest obowiązany także ustanowić statut fundacji, w którym określa się jej: nazwę, siedzibę (ta musi być na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności, skład i organizacja zarządu, jego sposób powoływania, prawa i obowiązki członków; statut może zawierać także inne postanowienia.

Ponadto, można postanowić w statucie, że fundacja będzie prowadzić działalność gospodarczą, mającą na celu zaspokojenie celów statutowych fundacji, jednak wówczas majątek przeznaczony na ten cel nie może być mniejszy niż 1000 złotych. Statut fundacji może także stanowić, co stanie się ze środkami majątkowymi po jej likwidacji (mogą być to cele wymienione przez ustawodawcę w art. 1 ust. o fundacjach).

Fundacja podlega likwidacji w razie zrealizowania przez nią statutowych celów lub w przypadku wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji. Należy zauważyć w tym miejscu pierwszą z różnic, dotyczącą specyfiki tworzenia fundacji przez kościelne osoby prawne. Otóż, zgodnie z art. 58 – 59 ust. o stosunku Państwa…, jeżeli statut takiej fundacji nie stanowi inaczej, w razie jej likwidacji, majątek fundacji przechodzi na nadrzędną kościelną osobę prawną lub w razie jej braku na Konferencję Episkopatu Polski lub Konferencję Wyższych
Przełożonych Zakonnych – jeżeli majątek ten znajduje się w kraju, zaś majątek znajdujący się za granicą zostaje przeznaczony zgodnie z wolą Konferencją Episkopatu Polski lub wyższy przełożony zakonny. Do ustanowienia fundacji wymagany jest jej wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, dzięki czemu nabywa ona osobowość prawną.

Nadzór nad działalnością fundacji sprawuje właściwy minister i starosta. Tu także znajduje się pewnie odstępstwo, gdyż oprócz nadzoru państwowego, także kościelna osoba prawna, będąca fundatorem lub wskazana w statucie, sprawuje nadzór nad fundacją (art. 58 ust. 2 ust. o stosunku Państwa…). Związany z tym jest kolejny wyjątek, który stanowi, iż w razie stwierdzenia nieprawidłowości w wyniku nadzoru, właściwy organ państwowy zwraca się do nadzorującej fundację kościelnej osoby prawnej, by w ciągu trzech miesięcy usunęła powstałe nieprawidłowości. Ponadto, każda fundacja jest obowiązana co roku składać sprawozdanie ze swojej działalności właściwemu ministrowi.
24-02-09 16:01