Autorskie prawa osobiste i majątkowe

Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem, która – inaczej niż w przypadku autorskich praw majątkowych – jest nieograniczona w czasie, niezrzekalna i niezbywalna. Praktycznym wyrazem tego szczególnego charakteru autorskich praw osobistych jest ich przynależność do twórcy, także w przypadku przeniesienia przez niego autorskich praw majątkowych do utworu na rzecz innej osoby.


Kapela muzyczna
W ustawowym katalogu praw osobistych autora – przewidzianym w art. 16 prawa autorskiego mieszczą się prawa do:
• autorstwa utworu,
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępnienia go anonimowo,
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorskie prawa majątkowe chronią interesy ekonomiczne twórcy, obejmując monopolem autorskim korzystanie z utworu, rozporządzanie nim na wszystkich polach eksploatacji oraz pobieranie wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu (art. 17 prawa autorskiego). Prawa te są zbywalne, a ich zbycie przez twórcę powoduje sytuację, w której prawa autorskie do tego samego utworu ulegają rozszczepieniu.

Autorskie prawa osobiste pozostają przy twórcy, natomiast majątkowe przechodzą na rzecz nabywcy, który może nimi swobodnie dysponować, z poszanowaniem jednak praw pozostałych przy autorze.

Naruszenia autorskich praw osobistych
Nieświadomość lub zlekceważenie tego obowiązku przez nabywcę autorskich praw majątkowych, wiąże się z odpowiedzialnością prawną względem autora na podstawie przepisów art. 78 prawa autorskiego. Z sytuacją takę będziemy mieć do czynienia, przykładowo, w przypadku nabycia przez producenta filmu całości lub części autorskich praw majątkowych do scenariusza filmowego, a następnie bezprawnego przypisania sobie przez producenta autorstwa tego utworu, będącego utworem wkładowym w filmie.

Naruszycielem autorskich praw osobistych może być także współautor scenariusza, który nabył udział w autorskich prawach majątkowych od drugiego współautora i pozostaje w błędnym przekonaniu, że tego rodzaju transakcja daje mu jako nabywcy podstaw do przypisania sobie autorstwa całości utworu. Pomijanie faktu współautorstwa, w tym jego przemilczanie w umowach licencyjnych, obejmujących udzielenie zezwolenia na eksploatację scenariusza, stanowiłoby w takim przypadku naruszenie osobistego prawa współautora do współautorstwa tego utworu.

Przykładem najbardziej pospolitego naruszenia tego prawa będzie wykorzystanie całości lub części cudzej kompozycji muzycznej w ramach ścieżki muzycznej do filmu, nie mieszczące się w zakresie dozwolonego ustawowego użytku osobistego, przy jednoczesnym przypisaniu sobie przez kompozytora autorstwa całości kompozycji.

Skutkiem przywłaszczenia autorstwa jest w praktyce pominięcie wskazania nazwiska schodach (zobacz poznaj szczegóły) pseudonimu rzeczywistego autora albo współautora w oznaczeniach utworu, które w przypadku utworów filmowych zawarte jest w napisach do filmu. Naruszeniem autorskiego prawa osobistego do tego rodzaju oznaczenia będzie np. sytuacja, kiedy producent pomija w napisach dotyczących odcinka serialu – czy to fabularnego, czy to animowanego – nazwisko lub pseudonim jego współreżysera, poprzestając wyłącznie na podaniu danych tzw. reżysera głównego, któremu powierzył współreżyserię całości serialu, obejmującą między innymi czuwanie nad zachowaniem jednolitości artystycznego wyrazu wszystkich odcinków.

Bez względu na to, jak rozkładają się udziały każdej z wymienionych osób w wyreżyserowaniu danego odcinka, która to kwestia ma większe znaczenie z punktu widzenia autorskich praw majątkowych do utworu. Obie powinny zostać wymienione w napisach do filmu jako jego współautorzy w zakresie reżyserii.

Zarzut naruszenia autorskiego prawa osobistego do nienaruszalności treści i formy oraz rzetelnego wykorzystywania utworu może postawić autor, którego utwór, przykładowo scenariusz, przygotowany na potrzeby określonego przedsięwzięcia filmowego, został poddany w ramach prac nad filmem przeróbkom wypaczającym jego ideę producent (zobacz sprawdź informacje na stronie) okaleczającym estetykę jego formy. Tego rodzaju zabiegu nie można usprawiedliwić uprzednim zezwoleniem autora utworu składowego na jego modyfikację, w tym na dokonanie skrótów lub drobnych uzupełnień scenariusza. Autorskie prawo osobiste do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności zostaje naruszone w przypadku udostępnienia utworu, wbrew woli autora, z góry nieokreślonej liczbie osób. Zgoda na upublicznienie utworu nie musi być wyrażona w formie wyraźnego pisemnego oświadczenia.

Jej udzielenie wynika na ogół z całokształtu okoliczności konkretnego przypadku. Przykładowo, autor, który przekazuje swój scenariusz producentowi w celu jego wykorzystania w ramach planowanego filmu, nie będzie mógł następnie skutecznie zarzucić, że udostępnienie scenariusza publiczności nastąpiło bez jego zgody. Zgoda taka może być bowiem logicznie wyinterpretowana z zachowania autora scenariusza. Przeciwnie oceniać będziemy sytuację, w której autor scenariusza przekazuje go producentowi jedynie w celu umożliwienia zapoznania z jego treścią, lub z tą samą intencją autor amatorskich zdjęć udostępnia je producentowi na kasecie demo.

W takich przypadkach wykorzystanie scenariusza oraz zdjęć w ramach filmu i ich upublicznienie bez konsultacji z autorami naruszać będzie ich autorskie prawa osobiste. W ramach nadzoru nad sposobem korzystania z utworu autorowi przysługuje prawo zapoznania się z utworem przed jeg rozpowszechnieniem, przeprowadzenia korekty autorskiej obejmującej możliwość żądania wprowadzenia zmian do utworu, a także prawo domagania się zaprzestania rozpowszechniania utworu w nieodpowiedniej formie albo ze zmianami, którym twórca mógłby się skutecznie sprzeciwić.

W sytuacjach uzasadnionych istotnymi interesami twórczymi autorowi przysługuje nawet prawo odstąpienia od umowy, której przedmiotem są dyspozycje prawne dotyczące utworu. W przypadku utworów audiowizualnych, prawo do nadzoru autorskiego może być realizowane wyłącznie w stosunku do ostatecznej ich wersji. Jeśli zatem współautor filmu domagać się będzie od producenta umożliwienia nadzoru jeszcze przed zakończeniem prac nad filmem, odmowa spełnienia takiego żądania ze strony producenta nie będzie stanowić naruszenia autorskich praw osobistych współtwórcy. Jeśli współautorowi uniemożliwione zostanie wykonanie nadzoru autorskiego po sfinalizowaniu produkcji utworu audiowizualnego (czy to w związku z kolaudacją, czy to już rozpowszechnianiem filmu), współautorowi przysługiwać będzie względem producenta roszczenia z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych.
20-11-09 16:20