Czym jest instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie? Wbrew pozorom nie jest ono skomplikowane. Jest to jeden z rodzajów zabezpieczenia wierzytelności umownych w obrocie gospodarczym. Polega na tym, że dający zabezpieczenie, zazwyczaj jest to dłużnik przenosi własność swojej rzeczy na wierzyciela zawierając z nim jednocześnie porozumienie, zgodnie z którym wierzyciel będzie miał prawo zaspokoić się z tej rzeczy jeżeli zabezpieczona wierzytelność nie zostanie wykonana. Ważnym aspektem przewłaszczenia, jest to że jego przedmiot pozostaje w posiadaniu dłużnika. Poniższy artykuł ma na celu charakterystykę charakteru prawnego i głównych cech przewłaszczenia na zabezpieczenie.
Gdzie w i jaki sposób uregulowane jest przewłaszczenie na zabezpieczenie?
Umowa przewłaszczenia nie jest uregulowana w kodeksie cywilnym co powoduje, że dla wielu osób jest ono instytucją enigmatyczną. Jednak można znaleźć w innych ustawach wzmianki o sposobach zabezpieczenia zbieżnych w cechach do omawianej instytucji. Art. 101 ust 1 prawa bankowego stanowi, że zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych.
Charakter prawny umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie traktowane jest najczęściej jako jedna czynność prawna, która w swej treści zawiera zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy celem zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z innego stosunku zobowiązaniowego. Jest to czynność prawna obligacyjna. Z treści tej czynności wnikają dwa prawa i obowiązki zarówno dla wierzyciela jak i dłużnika. Wierzyciel ograniczony jest w dysponowaniu prawem własności rzeczy, zaś dłużnik po spełnieniu świadczenia wynikającego z zabezpieczonej wierzytelności ponownie odzyskuje własność przewłaszczonej rzeczy.
Umowa przewłaszczenia może zostać zawarta pod warunkiem rozwiązującym lub zawieszającym. W przypadku zawarcia umowy pod warunkiem rozwiązującym przeniesienie własności na wierzyciela jest warunkowe, czyli po wykonaniu zabezpieczonej wierzytelności- czyli ziszczeniu się warunku rozwiązującego, własność rzeczy przechodzi automatycznie na dłużnika. W drugim przypadku, ziszczenie się warunku zawieszającego, czyli wykonanie zobowiązania przez dłużnika powoduje powstanie po stronie wierzyciela zobowiązania do powrotnego przeniesienia własności przewłaszczonej rzeczy. Powstanie omawianego zobowiązania powoduje najczęściej przejście własności rzeczy na dłużnika, zgodnie z art. 155 § 1 k.c. Warto zaznaczyć że taką konstrukcję można stosować w przypadku gdy przedmiotem przewłaszczenia są rzeczy ruchome lub prawa. Jeżeli jednak przedmiotem umowy jest nieruchomość, o ile uzna się taką umowę za dopuszczalną, gdyż w doktrynie panuje w tej kwestii spór, możliwe jest zastosowanie tylko rozwiązania drugiego, gdyż zgodnie z art. 157 § 1 k.c. niemożliwe jest przeniesienie własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku. W przypadku gdy przedmiotem umowy (zobacz co to jest hashtag) jest nieruchomość, przechodzi ona bezwarunkowo na wierzyciela na mocy umowy o podwójnym skutku zobowiązująco- rozporządzającym, z jednoczesnym zobowiązaniem wierzyciela do ponownego przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na dłużnika, gdy ten wykona ciążące na nim zobowiązanie.
Czy przewłaszczenie na zabezpieczenie jest w ogóle dopuszczalne?
W doktrynie polskiego prawa panuje pogląd o dopuszczalności zawierania umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Uznaje się ją za umowę przenoszącą własność danego przedmiotu z dodatkowym zastrzeżeniem, iż rzecz powróci do właściciela gdy ten spełni ciążące na nim zobowiązanie. Te dodatkowe postanowienia nadają umowie szczególny charakter. Umowa ta nie jest uznawana także za umowę pozorną lub prowadzącą do obejścia prawa, jest ona dopuszczalna na gruncie panującej w polskim prawie zasady swobody umów. Jednak w doktrynie istnieją poglądy negujące ten sposób zabezpieczania wierzytelności. Po pierwsze przeciwnicy podnoszą , że w polskim prawie zaspokajanie roszczeń odbywa się w prawnie przewidzianej formie pod nadzorem sądu i zgodnie z przepisami k. p. c. Przepisy k. p. c. o postępowaniu egzekucyjnym mają na celu ochronę wierzycieli ale również dłużników, wobec których wierzyciel zawsze ma pozycję dominującą. Zaspokojenie roszczeń poza przepisami o postępowaniu egzekucyjnym możliwe jest jedynie jeżeli zezwala na to ustawa, m. In ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, kodeks morski czy ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych.
Umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie przewiduje pozasądową możliwość zaspokojenia wierzytelności, i można ją uznać, w świetle art. 58 § 1 k. c za nieważną. Drugim argumentem przeciwników tej formy zabezpieczenia wierzytelności jest to, że polskie prawo hołduje jawności stosunków prawnych, w szczególności wtedy gdy służą one zabezpieczeniu jakiejś wierzytelności. Zasada jawności realizowana jest np. w przypadku hipoteki poprzez wpis do ksiąg wieczystych. W sytuacji umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie własność jest zastrzeżona na rzecz wierzyciela, lecz jest w posiadaniu dłużnika. Co prawda w polskim prawie dopuszczalne są sytuacji gdy przedmiotem włada osoba niebędąca jej właścicielem np. w przypadku dzierżawy, czy leasingu, ale taka sytuacja stwarza u osób trzecich mylne wrażenie, że danej osobie przysługuje prawo własności. W takich sytuacjach nie ma obowiązku dochowania janowości. Wyżej wymienione zobowiązania mają charakter obligacyjny a nie rzeczowy. W przypadku posługiwania się prawami rzeczowymi do zabezpieczenia, zasada jawności jest uzasadniona, gdyż wierzyciel powinien wiedzieć czy na majątku dłużnika ciążą inne zobowiązania i może to spowodować niemożność zaspokojenia jego roszczeń. Kolejnym argumentem przeciwników tego rozwiązanie jest ryzyko obejścia art. 72 ustawy o księgach wieczystych w odniesieniu do przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości i art. 311 k. c., w sytuacji gdy przedmiotem przewłaszczenia są rzeczy ruchome. Przytoczone przepisy stanowią, że właściciel nie ma prawa rozporządzać przedmiotem zabezpieczenia, zaś umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie może niestety prowadzić do obejścia wyżej wymienionych zakazów.
Umowa przewłaszczenia nie jest uregulowana w kodeksie cywilnym co powoduje, że dla wielu osób jest ono instytucją enigmatyczną. Jednak można znaleźć w innych ustawach wzmianki o sposobach zabezpieczenia zbieżnych w cechach do omawianej instytucji. Art. 101 ust 1 prawa bankowego stanowi, że zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych.
Charakter prawny umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie traktowane jest najczęściej jako jedna czynność prawna, która w swej treści zawiera zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy celem zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z innego stosunku zobowiązaniowego. Jest to czynność prawna obligacyjna. Z treści tej czynności wnikają dwa prawa i obowiązki zarówno dla wierzyciela jak i dłużnika. Wierzyciel ograniczony jest w dysponowaniu prawem własności rzeczy, zaś dłużnik po spełnieniu świadczenia wynikającego z zabezpieczonej wierzytelności ponownie odzyskuje własność przewłaszczonej rzeczy.
Umowa przewłaszczenia może zostać zawarta pod warunkiem rozwiązującym lub zawieszającym. W przypadku zawarcia umowy pod warunkiem rozwiązującym przeniesienie własności na wierzyciela jest warunkowe, czyli po wykonaniu zabezpieczonej wierzytelności- czyli ziszczeniu się warunku rozwiązującego, własność rzeczy przechodzi automatycznie na dłużnika. W drugim przypadku, ziszczenie się warunku zawieszającego, czyli wykonanie zobowiązania przez dłużnika powoduje powstanie po stronie wierzyciela zobowiązania do powrotnego przeniesienia własności przewłaszczonej rzeczy. Powstanie omawianego zobowiązania powoduje najczęściej przejście własności rzeczy na dłużnika, zgodnie z art. 155 § 1 k.c. Warto zaznaczyć że taką konstrukcję można stosować w przypadku gdy przedmiotem przewłaszczenia są rzeczy ruchome lub prawa. Jeżeli jednak przedmiotem umowy jest nieruchomość, o ile uzna się taką umowę za dopuszczalną, gdyż w doktrynie panuje w tej kwestii spór, możliwe jest zastosowanie tylko rozwiązania drugiego, gdyż zgodnie z art. 157 § 1 k.c. niemożliwe jest przeniesienie własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku. W przypadku gdy przedmiotem umowy (zobacz co to jest hashtag) jest nieruchomość, przechodzi ona bezwarunkowo na wierzyciela na mocy umowy o podwójnym skutku zobowiązująco- rozporządzającym, z jednoczesnym zobowiązaniem wierzyciela do ponownego przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na dłużnika, gdy ten wykona ciążące na nim zobowiązanie.
Czy przewłaszczenie na zabezpieczenie jest w ogóle dopuszczalne?
W doktrynie polskiego prawa panuje pogląd o dopuszczalności zawierania umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Uznaje się ją za umowę przenoszącą własność danego przedmiotu z dodatkowym zastrzeżeniem, iż rzecz powróci do właściciela gdy ten spełni ciążące na nim zobowiązanie. Te dodatkowe postanowienia nadają umowie szczególny charakter. Umowa ta nie jest uznawana także za umowę pozorną lub prowadzącą do obejścia prawa, jest ona dopuszczalna na gruncie panującej w polskim prawie zasady swobody umów. Jednak w doktrynie istnieją poglądy negujące ten sposób zabezpieczania wierzytelności. Po pierwsze przeciwnicy podnoszą , że w polskim prawie zaspokajanie roszczeń odbywa się w prawnie przewidzianej formie pod nadzorem sądu i zgodnie z przepisami k. p. c. Przepisy k. p. c. o postępowaniu egzekucyjnym mają na celu ochronę wierzycieli ale również dłużników, wobec których wierzyciel zawsze ma pozycję dominującą. Zaspokojenie roszczeń poza przepisami o postępowaniu egzekucyjnym możliwe jest jedynie jeżeli zezwala na to ustawa, m. In ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, kodeks morski czy ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych.
Umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie przewiduje pozasądową możliwość zaspokojenia wierzytelności, i można ją uznać, w świetle art. 58 § 1 k. c za nieważną. Drugim argumentem przeciwników tej formy zabezpieczenia wierzytelności jest to, że polskie prawo hołduje jawności stosunków prawnych, w szczególności wtedy gdy służą one zabezpieczeniu jakiejś wierzytelności. Zasada jawności realizowana jest np. w przypadku hipoteki poprzez wpis do ksiąg wieczystych. W sytuacji umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie własność jest zastrzeżona na rzecz wierzyciela, lecz jest w posiadaniu dłużnika. Co prawda w polskim prawie dopuszczalne są sytuacji gdy przedmiotem włada osoba niebędąca jej właścicielem np. w przypadku dzierżawy, czy leasingu, ale taka sytuacja stwarza u osób trzecich mylne wrażenie, że danej osobie przysługuje prawo własności. W takich sytuacjach nie ma obowiązku dochowania janowości. Wyżej wymienione zobowiązania mają charakter obligacyjny a nie rzeczowy. W przypadku posługiwania się prawami rzeczowymi do zabezpieczenia, zasada jawności jest uzasadniona, gdyż wierzyciel powinien wiedzieć czy na majątku dłużnika ciążą inne zobowiązania i może to spowodować niemożność zaspokojenia jego roszczeń. Kolejnym argumentem przeciwników tego rozwiązanie jest ryzyko obejścia art. 72 ustawy o księgach wieczystych w odniesieniu do przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości i art. 311 k. c., w sytuacji gdy przedmiotem przewłaszczenia są rzeczy ruchome. Przytoczone przepisy stanowią, że właściciel nie ma prawa rozporządzać przedmiotem zabezpieczenia, zaś umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie może niestety prowadzić do obejścia wyżej wymienionych zakazów.
22-03-09 07:01
